Każda osoba chora onkologicznie ma prawo do starania się o orzeczenie o stopniu niepełnosprawności.
Czy jest to potrzebne? Oczywiście.
Bez takiego ustalenia – bez orzeczenia – osoba niepełnosprawna nie skorzysta z prawa do renty i innych świadczeń, z ulg podatkowych czy ulg w komunikacji publicznej.
W tej chwili istnieją dwa rodzaje orzeczeń o niepełnosprawności. Są one wydawane przez różne instytucje, które regulują wystawianie orzeczeń odrębnymi przepisami.
1. Orzeczenie do celów rentowych – jest wystawiane przez lekarzy orzeczników Zakładu Ubezpieczeń Społecznych przez komisje lekarskie ZUS-u, jak również przez lekarzy i komisje lekarskie Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (KRUS) oraz przez komisje lekarskie podległe MON lub ministrowi właściwemu dla spraw wewnętrznych.
2. Orzeczenie do celów pozarentowych – jest wystawiane przez zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności.
Orzecznictwo o niezdolności do pracy do celów rentowych
Podstawa prawna:
– ustawa z dn. 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2004 r., Nr 39, poz. 353 z późn. zm.),
– rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z dn. 14 grudnia 2004 r. w sprawie orzekania o niezdolności do pracy (Dz. U. z 2004 r., Nr 273, poz. 2711).
Kto w ZUS orzeka o niezdolności do pracy do celów rentowych?
W ZUS-ie o niezdolności do pracy dla celów rentowych decydują lekarze orzecznicy, którzy oceniają niezdolności do pracy. Wydają orzeczenia. Po wydaniu takiego orzeczenia, ZUS podejmuje decyzję w sprawie przyznania świadczenia rentowego. Osoba ubiegająca się o rentę z tytułu niezdolności do pracy składa wniosek o rentę we właściwym terenowo oddziale ZUS.
Orzeczenie stanowi dla organu rentowego podstawę do wydania decyzji w sprawie świadczeń (np. renty), do których prawo uzależnione jest od stwierdzenia niezdolności do pracy.
Jakie dokumenty należy złożyć aby starać się o wydanie orzeczenia?
Należy złożyć wniosek, na podstawie którego lekarz orzecznik bezpośrednio bada osobę ubiegającą się o orzeczenie.
Wniosek taki powinien zawierać następujące dane:
– imię i nazwisko, datę urodzenia, miejsce zamieszkania wnioskodawcy, PESEL i NIP lub serię i numer dowodu osobistego albo paszportu,
– określenie celu wydania orzeczenia i wskazanie okoliczności, które lekarz orzecznik ma ustalić.
Oprócz wniosku należy również złożyć w formie załączników:
1) zaświadczenie o stanie zdrowia wydane przez lekarza, pod którego opieką znajduje się osoba ubiegająca się o świadczenie (zaświadczenie nie może być wystawione wcześniej niż miesiąc przed złożeniem wniosku o rentę),
2) wywiad zawodowy dotyczący charakteru i rodzaju pracy,
3) dokumentacja medyczna i rentowa oraz inne dokumenty poświadczające stan zdrowia, a mające znaczenie dla wydania orzeczenia np. poprzednie orzeczenie, zaświadczenie ze szpitala, karta badania profilaktycznego, dokumentacja rehabilitacji leczniczej lub zawodowej.
Czasami lekarz orzecznik na podstawie złożonej dokumentacji, która jest wystarczająca, wydaje orzeczenie bez przeprowadzania badania.
Lekarz orzecznik może również przed wydaniem orzeczenia zlecić uzupełnienie dokumentacji, np. o opinie lekarza konsultanta lub psychologa, albo może zlecić przeprowadzenie dodatkowych badań
Co jest główną treścią orzeczenia o niepełnosprawności?
Lekarz orzecznik wydaje orzeczenie o niezdolności do pracy.
Przy ocenie stopnia i trwałości niezdolności do pracy oraz rokowania, co do odzyskania zdolności do pracy lekarz orzecznik bierze pod uwagę:
– stopień naruszenia sprawności organizmu oraz możliwości przywrócenia sprawności w wyniku leczenia i rehabilitacji,
– możliwość wykonywania dotychczasowej lub podjęcia innej pracy oraz celowość przekwalifikowania zawodowego, biorąc pod uwagę m. in. dotychczas wykonywaną pracę, wykształcenie, wiek.
Na podstawie powyższych zależności lekarz orzecznik wystawia w orzeczeniu jedną z następujących ocen danej osobie:
– całkowicie niezdolna do pracy oraz samodzielnej egzystencji; orzekana jest jeżeli stopień naruszenia sprawności organizmu powoduje konieczność stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innej osoby w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych;
– całkowicie niezdolna do pracy; za całkowicie niezdolną do pracy uznawana jest osoba, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy;
– częściowo niezdolna do pracy; osoba częściowo niezdolna do pracy to osoba, która w znacznym stopniu utraciła zdolność do pracy, zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji.
Niezdolność do pracy orzeka się na okres nie dłuższy niż 5 lat.
Niezdolność do pracy orzeka się na okres dłuższy niż 5 lat, jeżeli według wiedzy medycznej nie ma rokowań odzyskania zdolności do pracy przed upływem tego okresu.
Jakie warunki należy spełnić, aby otrzymać rentę?
Po uzyskaniu orzeczenia niezdolności do pracy należy spełnić jeszcze kilka warunków, aby otrzymać rentę.
Tak więc prawo do renty ma osoba, która spełnia jednocześnie następujące warunki:
– jest niezdolna do pracy;
– ma wymagany okres zatrudnienia (tzn. okresy składkowe i nieskładkowe – dokładnie określone w ustawie o emeryturach i rentach z FUS);
– niezdolność do pracy powstała w czasie zatrudnienia lub w okresie równorzędnym z okresem zatrudnienia albo nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów. Okresy te jak również okresy te są dokładnie określone w ustawie o emeryturach i rentach z FUS.
Jeżeli osoba, która stara się o rentę, spełni wszystkie wymagane powyżej warunki, ma prawo do otrzymania jednej z następujących świadczeń:
– renta okresowa – jeżeli niezdolność do pracy jest okresowa, a długość okresu jest wskazana w decyzji organu wydającego decyzję o świadczeniu;
– renta stała – jeżeli niezdolność do pracy jest trwała;
– renta szkoleniowa – – jeżeli wobec tej osoby orzeczono celowość przekwalifikowania zawodowego, ponieważ nie może ona pracować w dotychczasowym zawodzie. Renta szkoleniowa przysługuje przez 6 miesięcy, z możliwością przedłużenia, ale nie dłużej niż o 30 miesięcy (o ile jest to niezbędne do przekwalifikowania się).
Co zrobić, kiedy zbliża się termin wstrzymania wypłaty świadczenia?
Każde świadczenie rentowe przyznawane jest na określony czas. Kiedy zbliża się termin wstrzymania wypłaty świadczenia, organ rentowy pisemnie zawiadamia osobę uprawnioną o terminie wstrzymania wypłaty oraz o warunkach przywrócenia prawa do renty z tytułu okresowej niezdolności do pracy, nie później niż na 3 miesiące przed ustaniem prawa do renty. Osoba zainteresowana dalszym pobieraniem renty powinna złożyć wniosek o przywrócenie do niej prawa wraz z zaświadczeniem o stanie zdrowia wydanym przez lekarza opiekującego się tą osobą.
Czy wydanie orzeczenia o niezdolności do pracy jest równoznaczne z niemożliwością podjęcia pracy?
Wydawane przez lekarzy orzeczników decyzje o niepełnosprawności jest orzekana do celów rentowych i nie jest to przeszkodą w podejmowaniu pracy przez osoby, które chcą dodatkowo pracować. Ale należy pamiętać, ze praca powinna być odpowiednia do wydanego stopnia niepełnosprawności. Jeżeli osoba z orzeczoną okresowa niezdolnością do pracy będzie wykonywać ciężką pracę fizyczną, to może to w przyszłości (przy kolejnych badaniach) mieć wpływ na treść orzeczenia wydawanego przez lekarza orzecznika. ZUS nie ma wpływu na ewentualne wykonywanie pracy przez ubezpieczonego, co do którego orzeczono o niezdolności do pracy. Może jedynie zawiesić rentę w całości lub w części.
Szczegóły na temat pracy osób niepełnosprawnych znajdują się w ustawie o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2007 r., Nr 115, poz. 791).
Gdzie należy się zwrócić, jeżeli nie zgadzamy się z wydanym orzeczeniem?
Obecnie są dwa etapy odwołania się od decyzji wydanej przez lekarza orzecznika.
1. Pierwszy etap – odwołanie w samym ZUS-ie:
– Otrzymanie orzeczenia o niezdolności do pracy;
– Zgłoszenie sprzeciwu do komisji lekarskiej w przeciągu 14 dni od daty doręczenia orzeczenia. Sprzeciw zgłasza się za pośrednictwem właściwej ze względu na miejsce zamieszkania jednostki organizacyjnej ZUS. Będzie to więc ta sama jednostka, do której zgłosiliśmy się na początku – składając wniosek o rentę;
– Komisja lekarska przeprowadza analizę danego sprzeciwu i wydaje orzeczenie. Dopiero na podstawie orzeczenia komisji lekarskiej ZUS wydaje decyzję w sprawie świadczenia rentowego.
Prawo do odwołania od decyzji lekarza orzecznika ma nie tylko osoba zainteresowana, ale również Zakład Ubezpieczeń Społecznych. ZUS ma na to 14 dni. W tym terminie może zgłosić zarzut wadliwości orzeczenia, zawiadamiając o tym fakcie osobę zainteresowaną.
2. Drugi etap – odwołanie do Sądu:
Podstawa prawna:
– ustawa z dn. 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 1964 r., Nr 43, poz. 296 z późn. zm.)
Od decyzji ZUS można się odwołać do Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych. Ale należy pamiętać, ze najpierw należy odwołać się do komisji lekarskiej w ZUS. Bez takiego odwołania Sąd nie będzie rozpatrywał skargi. Pamiętajmy jednak, że do komisji odwołujemy się (wnosimy sprzeciw) tylko w sprawie orzeczenia, a nie w sprawie decyzji o przyznaniu świadczenia.
Odwołanie do Sądu należy złożyć na piśmie za pośrednictwem oddziału ZUS, który wydał decyzję, w terminie miesiąca od doręczenia odpisu decyzji. Sąd odrzuca odwołanie wniesione po upływie terminu, chyba że przekroczenie terminu nie jest nadmierne i nastąpiło z przyczyn niezależnych od odwołującego się. Jeżeli oddział ZUS uzna odwołanie za słuszne zmienia lub uchyla zaskarżoną decyzję i sprawa nie trafia już do sądu. Jeżeli odwołanie nie zostanie uwzględnione sprawa trafia do sądu. Jeżeli organ rentowy nie wydał decyzji w terminie 2 miesięcy, licząc od dnia zgłoszenia roszczenia, odwołanie można wnieść w każdym czasie po upływie tego terminu
Czy możemy się spodziewać dodatkowych badań po wydaniu orzeczenia o niepełnosprawności?
Badaniom kontrolnym będą poddane osoby, które maja orzeczoną okresową niezdolność do pracy. Takie osoby przed ponownym wystawieniem orzeczenia będą przechodziły ponowne badanie lekarza orzecznika.
Okazuje się jednak, że otrzymanie orzeczenia o trwałej niezdolności do pracy nie świadczy o tym, ze nigdy ta osoba nie będzie poddawana badaniom kontrolnym. ZUS ma prawo wezwać nas na badania kontrolne. Sprawdza czy lekarze orzecznicy i komisje pracują prawidłowo, a orzeczenia wydawane są wg jednolitych zasad. Jeśli doszuka się nieprawidłowości, może zlecić ponowne badanie. Prawdopodobnie konsekwencje kontroli będą nieprzyjemne dla osoby niepełnosprawnej. Jej dotychczasowe orzeczenie może zostać zmienione – rencista może nawet zostać pozbawiony orzeczenia (i renty). Od takiej decyzji przysługują opisane wyżej środki odwoławcze.
Orzecznictwo o stopniu niepełnosprawności do celów nierentowych
Podstawa prawna:
– ustawa z dn. 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (tekst jednolity Dz. U. z 2008 r., Nr 14, poz. 92),
– rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dn. 15 lipca 2003 r. w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności (Dz. U. z 2003 r., Nr 139, poz. 1328),
– rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dn. 1 lutego 2002 r. w sprawie kryteriów oceny niepełnosprawności u osób w wieku do 16 roku życia (Dz. U. z 2002 r., Nr 17, poz. 162).
Gdzie należy się zgłosić, aby uzyskać orzeczenie o stopniu niepełnosprawności dla celów nierentowych?
Orzeczenie o niepełnosprawności dla celów nierentowych wydają powiatowe zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności. Tam też należy złożyć wniosek. O właściwy dla danego powiatu adres należy się spytać w Urzędzie Powiatowym. Nie w każdym powiecie znajduje się zespół ds. orzekania, dlatego może się okazać, że zostaniemy skierowani do sąsiedniego powiatu.
Do powiatowego zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności należy złożyć wniosek. Wniosek może być złożony przez:
– osobę zainteresowaną;
– przedstawiciela ustawowego tej osoby.
Istnieje również możliwość złożenia wniosku przez centrum pomocy rodzinie lub przez ośrodek pomocy społecznej. W takim przypadku osoba zainteresowana lub jej przedstawiciel ustawowy musi wyrazić zgodę na złożenie wniosku w jej imieniu.
Jak powinien wyglądać wypełniony wniosek i jakie dokumenty należy do niego dołączyć?
Druk wniosku otrzymujemy na miejscu. Istnieje również możliwość otrzymania druku wniosku listownie. Dobrze wypełniony wniosek powinien zawierać:
– imię i nazwisko;
– datę urodzenia;
– adres zamieszkania;
– numer dowodu potwierdzającego tożsamość;
– opisany cel dla jakiego chcemy uzyskać orzeczenie;
– uzasadnienie wniosku ((czyli określenie sytuacji społecznej i zawodowej, informacje o tym, czy osoba ta ubiegała się poprzednio o ustalenie niepełnosprawności i czy pobiera świadczenia z ubezpieczenia społecznego).
Do wypełnionego wniosku należy dołączyć:
– zaświadczenie lekarskie o stanie zdrowia wydane przez lekarza, pod którego opieką lekarską znajduje się wnioskodawca ( wydane nie wcześniej niż na 30 dni przed dniem złożenia wniosku),
– inne dokumenty, w tym medyczne, które pozwolą na ocenę stopnia niepełnosprawności danej osoby.
W jakim terminie jest rozpatrywany wniosek i kto przeprowadza ocenę zdrowia zainteresowanej osoby?
Wniosek powinien być rozpatrzony w przeciągu 30 dni od dnia jego złożenia. Jedynie w bardzo skomplikowanych przypadkach wniosek może być rozpatrywany nie dłużej niż w ciągu 60 dni od daty jego złożenia.
Ocenę stanu zdrowia osoby wnioskującej przeprowadza skład orzekający. Wnioskodawca bierze udział w posiedzeniu składu orzekającego. Podczas posiedzenia przeprowadzane są badania, ocena stanu zdrowia wnioskodawcy . O terminie posiedzenia osoba wnioskująca powinna być powiadomiona najpóźniej 14 dni przed wyznaczoną datą. Jeżeli stan zdrowia wnioskodawcy nie pozwala na jego przybycie na posiedzenie składu, to wówczas ocena stanu zdrowia może odbyć się w miejscu przebywania wnioskodawcy. W takim przypadku należy niemożliwość przybycia na posiedzenie potwierdzić zaświadczeniem lekarskim. Istnieje również możliwość przeprowadzenia oceny stanu zdrowia wnioskodawcy bez badania, jeżeli lekarz- przewodniczący posiedzeniu uzna, że taka ocena może być przeprowadzona na podstawie dostarczonej dokumentacji medycznej.
Jakiego rodzaju orzeczenia są wystawiane przez zespół do spraw orzekania o niepełnosprawności?
Na podstawie przeprowadzonych posiedzeń zespół do spraw orzekania o niepełnosprawności wydaje następujące orzeczenia:
– orzeczenie o znacznym niepełnosprawności – zalicza się do niego osobę z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolną do pracy albo zdolną do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej i wymagającą, w celu pełnienia ról społecznych, stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innych osób w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji;
– orzeczenie o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności – zalicza się do niego osobę z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolną do pracy albo zdolną do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej lub wymagającą czasowej albo częściowej pomocy innych osób w celu pełnienia ról społecznych;
– orzeczenie o lekkim stopniu niepełnosprawności – zalicza się do niego osobę o naruszonej sprawności organizmu, powodującej w sposób istotny obniżenie zdolności do wykonywania pracy, w porównaniu do zdolności, jaką wykazuje osoba o podobnych kwalifikacjach zawodowych z pełną sprawnością psychiczną i fizyczną, lub mającą ograniczenia w pełnieniu ról społecznych dające się kompensować przy pomocy wyposażenia w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze lub środki techniczne.
Niezdolność do samodzielnej egzystencji – oznacza naruszenie sprawności organizmu w stopniu uniemożliwiającym zaspokajanie bez pomocy innych osób podstawowych potrzeb życiowych, za które uważa się przede wszystkim samoobsługę, poruszanie się i komunikację.
Na wydawanych orzeczeniach o stopniu niesprawności wypisane są wskazania do ulg i uprawnień.
Ważne:
Osoba, która otrzyma znaczny lub umiarkowany stopień niepełnosprawności może podjąć pracę, oczywiście pracodawca musi wówczas zapewnić odpowiednie warunki pracy, uwzględniające potrzeby wynikające z niepełnosprawności. Warunki takie powinny być potwierdzone opinią Państwowej Inspekcji Pracy. Osoby niepełnosprawne mogą również podejmować zatrudnienie w formie telepracy.
Szczegóły na temat pracy osób niepełnosprawnych znajdują się w ustawie o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2007 r., Nr 115, poz. 791).
Jakie korzyści można mieć z otrzymanego orzeczenia o niepełnosprawności?
Warto postarać się, jeżeli mamy do tego prawo, o uzyskanie orzeczenia o niepełnosprawności. Pozwala to korzystać z różnych form pomocy i uprawnień, m. in. :
– w zakresie rehabilitacji zawodowej i zatrudnienia – możliwość uzyskania odpowiedniego zatrudnienia, np. w zakładach pracy chronionej, zakładach aktywności zawodowej (oczywiście nie oznacza to, że osoby niepełnosprawne mogą pracować wyłącznie w warunkach pracy chronionej);
– w zakresie możliwości korzystania ze szkoleń (w tym specjalistycznych);
– w zakresie korzystania z przywilejów pracowniczym osób niepełnosprawnych (np. prawo do dodatkowych urlopów, przerw w pracy):
– w zakresie korzystania z ulg np. podatkowych, komunikacyjnych, zwolnienie z opłat radiowo-telewizyjnych (abonamentu), na podstawie odrębnych przepisów;
– w zakresie rehabilitacji np. możliwość uczestniczenia w terapii zajęciowej;
– w zakresie korzystania z zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze oraz pomoce techniczne, ułatwiające funkcjonowanie danej osoby;
– w zakresie korzystania z usług socjalnych, opiekuńczych, terapeutycznych, rehabilitacyjnych świadczonych przez instytucje pomocy społecznej, organizacje pozarządowe oraz inne placówki;
– w zakresie korzystania z uprawnień do zasiłku pielęgnacyjnego i innych świadczeń (np. dodatków do zasiłku rodzinnego związanych z niepełnosprawnością).
Po uzyskaniu orzeczenia o niepełnosprawności należy postarać się o legitymację, która jest potwierdzeniem, że dana osoba ma prawo do korzystania z ulg i uprawnień. Wniosek o wydanie legitymacji osoba zainteresowana składa we właściwym dla jej miejsca zamieszkania powiatowym zespole do spraw orzekania o niepełnosprawności. Druki, które należy wypełnić, w celu otrzymania legitymacji dostajemy od zespołu orzekającego.
Do kogo można się odwołać, jeżeli nie zgadzamy się z wystawionym orzeczeniem o stopniu niesprawności?
Od decyzji powiatowego zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności możemy się odwołać do wojewódzkiego zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności. Odwołanie należy złożyć w terminie 14 dni od daty doręczenia. Odwołanie składa się za pośrednictwem powiatowego zespołu, który przekazuje je wraz z aktami do wojewódzkiego zespołu ds. orzekania o niepełnosprawności. To znaczy odwołanie składamy powiatowym zespole do spraw orzekania o niepełnosprawności.
Jeżeli nie zgadzamy się z orzeczeniem wydanym przez wojewódzki zespół do spraw orzekania o niepełnosprawności, to mamy prawo odwołać się jeszcze do Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych. Robimy to za pośrednictwem organu, który wydał orzeczenie. W tym przypadku z pomocą wojewódzkiego zespołu.
Opracowała: Maria Piworowicz